Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Burzliwe losy niemieckich pomników wojennych w Gdańsku [ZDJĘCIA]

Marek Adamkowicz
Odnowiony pomnik u zbiegu ulic Kartuskiej i Łostowickiej
Odnowiony pomnik u zbiegu ulic Kartuskiej i Łostowickiej K.Misztal
Zakończyły się prace renowacyjne przy pomniku u zbiegu ulic Kartuskiej i Łostowickiej w Gdańsku. Nie byłoby w tym może nic rzadkiego czy niezwykłego, gdyby nie to, że wyremontowany pomnik jest poświęcony żołnierzom niemieckim poległym w czasie pierwszej wojny światowej - pisze Marek Adamkowicz

Zmienia się w Gdańsku nastawienie do niemieckiej przeszłości miasta i pamiątek sprzed 1945 roku. Jeszcze kilka, kilkanaście lat temu odnawianie pomnika poświęconego żołnierzom Wilhelma II, którzy polegli na frontach Wielkiej Wojny wzbudziłoby kontrowersje. Dziś taka inwestycja przeszła niemal niezauważona. Ot, remont jak remont.

Odnaleziona metryka

Przez lata obelisk u zbiegu ul. Kartuskiej i Łostowickiej stał w zapomnieniu, a jego stan systematycznie się pogarszał. Znikły tablice z napisami, także ogrodzenie. Wyglądało, że lada chwila pomnik się rozpadnie. Stało się jednak inaczej. Na pomnik zwrócono uwagę przy okazji przebudowy ul. Łostowickiej i postanowiono go wyremontować. Ale najpierw został on przeniesiony w inne miejsce. Przy tej okazji, w kwietniu ub.r., dokonano niezwykłego odkrycia. Robotnicy znaleźli pod pomnikiem metalową rurę, w której były ręcznie spisane dokumenty datowane na rok 1923. Do tego egzemplarz "Berliner Illustrirte Zeitung" z 1 lipca tegoż roku, pruskie monety oraz lista ponad 100 nazwisk, z których znaczna część miała polskie brzmienie.

Czytaj także: W Gdańsku stanie pomnik strażaków. Czy podoba Ci się projekt?

Zapowiadany remont przeprowadzono w ostatnich tygodniach. Zamontowano też nowe tablice, które informują, że jest to pomnik poległych żołnierzy - mieszkańców Emaus (część Gdańska) i okolicy wzniesiony z inicjatywy miejscowego stowarzyszenia kombatantów w 1923 r. Napisy są w językach polskim i niemieckim. Uzgodniono je z historykami.

Monument na znaczku

Podobne pomniki wojenne, tzw. Kriegerdenkmal, stawiano w całym Wolnym Mieście, ale nie wszędzie dotrwały do naszych czasów. Niekiedy można powiedzieć: szkoda, bo bywało, że projektowali je znakomici artyści czy architekci. Przykładem jest pomnik poświęcony 17. Pułkowi Artylerii Pieszej, który ustawiono w Brzeźnie. Wybór miejsca nie był przypadkowy. Jak przypomina Jan Daniluk, historyk zajmujący się gdańską wojskowością, monument ulokowano w miejscu, gdzie do 1919 r. istniała bateria artylerii nadbrzeżnej. Pomnik miał formę 15-metrowej kolumny, zwieńczonej złotą kulą o średnicy 1,3 m.

Umieszczono na niej napisy "1914-1918. Ku wiecznej pamięci dzielnych, poległych żołnierzy z 17. Pułku Artylerii Pieszej (2. Zachodniopruskiego) i jego wojennych formacji" oraz "Wierni aż do śmierci! W wykonywaniu świętego obowiązku wobec Ojczyzny poległo 60 oficerów i 762 podoficerów oraz szeregowców".

Projektantem pomnika był Adolf Bielefeldt, którego zalicza się do najciekawszych miejscowych architektów. Dzieło w Brzeźnie to tylko odprysk w jego twórczości. Bielefeldt jest bowiem znany przede wszystkim jako projektant sopockich willi czy siedziby Kasy Chorych przy ul. Wałowej w Gdańsku.

Odsłonięcie monumentu nastąpiło 2 września 1928 r. W uroczystości wziął udział ostatni przedwojenny dowódca brzeźnieńskich artylerzystów, gen. Hans Gravenstein.

Pomnik przetrwał wojnę, ale został zniszczony na początku lat 60. XX w. Ciekawostką jest, że jego wizerunek znalazł się na znaczku poczty Wolnego Miasta, który wyemitowano z okazji 125. rocznicy istnienia kąpieliska Brzeźno.

Znikający grenadierzy

Szczęścia zabrakło też pomnikowi w parku Uphagena we Wrzeszczu, który odsłonięto 17 lipca 1927 r. Daleko mu było do monumentu upamiętniającego artylerzystów. Miał on kształt kamiennej bryły, którą ozdobiono wizerunkami wieńca laurowego, miecza i żołnierskiego hełmu. Do tego, pomiędzy postaciami umierającego żołnierza a młodą kobietą umieszczono napis: "Bohaterom 1914-1918". Pomnik ten postawiono przede wszystkim z myślą o poległych w czasie wojny mieszkańcach Wrzeszcza. Dzisiaj nie ma już po nim śladu.

Zobacz także: Gdańsk: Żelbetonowe "grzyby" straszą w mieście. Gdzie znajdziesz awaryjne włazy schronów?

Tylko na starych zdjęciach możemy również zobaczyć pomnik, który znajdował się na bastionie św. Elżbiety. Była to 17-metrowej wysokości kolumna zwieńczona orłem. Usunięto ją krótko po II wojnie światowej. Nieco dłużej przetrwał pomnik na placu Wałowym. Był on dedykowany żołnierzom z 5. Pułku Grenadierów, jednostki, która związana była z Gdańskiem od początków XIX w. Znaczna część rekrutów wywodziła się z okolic miasta, przy czym byli wśród nich polscy działacze niepodległościowi. Chociażby Edmund Jonas, który odegrał ważną rolę w przełomowych latach 1918-1920. Należał do kierownictwa Organizacji Wojskowej Pomorza, pracował w Wydziale Politycznym Podkomisariatu Naczelnej Rady Ludowej w Gdańsku.

Grenadierski monument na placu Wałowym miał kształt ośmiokątnej kolumny i przypominał o poległych w czasie wojny francusko-pruskiej 1870-1871. Wykuto na nim nazwy pól bitewnych wraz z nazwiskami żołnierzy. Całość dopełniały ustawione przed pomnikiem moździerze wraz kulami. Wszystko to zostało bezpardonowo zniszczone pod koniec lat 60. XX w. Gdańskich grenadierów upamiętniał jeszcze jeden pomnik, w formie wodotrysku, u zbiegu ulic Świętej Trójcy i Okopowej. Wprawdzie stoi on tam nadal, ale jest pozbawiony tablic z napisami, a przez to anonimowy. Tylko uważne oko dostrzeże inskrypcję, która w polskim tłumaczeniu brzmi: Fontannę ufundowała Karolina von Manstein z domu Puttkamer. Pomnik zbudowano dla upamiętnienia piątego regimentu grenadierów króla Fryderyka IV. 13. 8.1933. Data wykonania monumentu wskazuje na czas rządów hitlerowskich, ale lokalna legenda mówi, że za jego ufundowaniem kryły się raczej uczucia pani Manstein. Po wojnie, przejściowo, obiekt wykorzystywano do reklamowania wystaw w pobliskim Muzeum Narodowym.

Morskie ślady

W Gdańsku jako mieście morskim pamiętano oczywiście o marynarzach. Im poświęcono kamień, który zachował się na pl. bp. O'Rourke we Wrzeszczu. Jego przeznaczenie było do niedawna zagadką, ale Jan Daniluk i Jarosław Wasielewski podali odpowiedź w książce "Dolny Wrzeszcz i Zaspa". Stwierdzają oni, że początkowo pomnik był poświęcony wszystkim marynarzom niemieckim poległym i zaginionym w czasie I wojny światowej, ale de facto chodziło tu marynarzy związanych z Gdańskiem. Odsłonięto go uroczyście 25 czerwca 1939 r. podczas Gdańskich Dni Morza, zaś dwa miesiące później kwiaty złożył tu kapitan Gustav Kleikamp, dowódca pancernika Schleswig-Holstein podczas "kurtuazyjnej" wizyty w Gdańsku. Przypomnijmy, że oficjalnie pretekstem do odwiedzin miasta była 25. rocznica zatopienia krążownika SMS Magdeburg. Marynarze z tej jednostki spoczywają na cmentarzu Garnizonowym, tam też można zobaczyć poświęcony im przedwojenny pomnik.

Luiza u stóp Pachołka

W Gdańsku można znaleźć jeszcze kilka poniemieckich pomników i to niekoniecznie związanych z ofiarami I wojny światowej. Wśród nich na uwagę zasługuje ten, który poświęcono pruskiej królowej Luizie. Znajduje się on u stóp wzgórza Pachołek, a jest dzisiaj znany jako pomnik bitwy pod Oliwą. Owego "spolszczenia" dokonano w latach 70. XX w., co jednak nie uchroniło go przed dewastacją. Na szczęście, pojawiła się perspektywa remontu.

Zobacz też: Rudolf Theodor Kuhn i jego Gdańsk jak ze snu - zobacz fotografie z XIX wieku

Prace nad projektem naprawy i konserwacji mają się zakończyć w grudniu tego roku. Na jego podstawie zostanie określona wysokość środków finansowych niezbędnych do wykonania renowacji i wówczas zapadnie decyzja, kiedy zostanie ona przeprowadzona.

Zdaniem Tomasza Struga, przewodniczącego Rady Osiedla Oliwa, która finansuje opracowanie projektu, prace powinny zostać przeprowadzone w taki sposób, aby czytelne było zarówno pierwotne, jak i obecne przeznaczenie pomnika.

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Dziennik Zachodni / Wielki Piątek

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na gdansk.naszemiasto.pl Nasze Miasto