Mniszek lekarski

Popularny mlecz, czyli mniszek lekarski nie ma u nas lekkiego życia. Powszechnie traktowany bywa jako dosyć uciążliwy chwast, porastający trawniki, miedze i grządki w ogródkach. Na jego zaletach (odtruwa, oczyszcza i odchudza organizm!) poznali się za to nasi sąsiedzi zza zachodniej granicy, gdzie od lat mniszek cieszy się specjalnymi względami.

– We Francji świeże liście mniszka są ulubioną i dość rozpowszechnioną sałatą w okresie wiosennym. W tym celu dbające o urodę mieszkanki kraju nad Sekwaną wysiewają co jakiś czas specjalną ogrodową odmianę mniszka. Rośliny te są dużo łagodniejsze w smaku i mają większe liście o zabarwieniu nieco bledszym od mniszka rosnącego na dziko – tłumaczy Barbara Pelczar, specjalistka w zakresie zdrowej diety, z Instytutu „Biomat” w Katowicach. Sporym uznaniem niedoceniany w Polsce mlecz cieszy się także w Niemczech.
Palone korzenie mniszka używane bywają m.in. jako surogat kawy (tzw. cykoria mniszkowa).

Roślina ta, niezbyt popularna w starożytności, zyskała uznanie w średniowieczu. Do aptek trafiła w XIII wieku; wiadomo, że była wtedy jedną z roślin powszechnie stosowanych przez Polaków w celach leczniczych.
– Łatwo zauważyć, że mniszek wyrasta w najbardziej zatrutych miejscach – mówi Pelczar. – Już ten fakt dowodzi wielkiej mocy tego ziela, odtruwającej ziemię, a przez analogię również nasze organizmy – dodaje.

Kuracje z mniszka polecane są szczególnie osobom mającym problemy z funkcjonowaniem wątroby, woreczka żółciowego i nerek. Oprócz działania odtruwającego i oczyszczającego, łysa główka normuje problemy z trawieniem i sprzyja odchudzaniu. Z mniszka robi się wspaniały miód i winko, a także używany do wypieków, a bardzo drogi szafran!

Kiedy zbierać?

Mniszek lekarski kwitnie od kwietnia do czerwca. Ziele zbieramy tuż przed kwitnieniem rośliny (bo później dramatycznie gorzknieją!). Kwiaty – w trakcie kwitnienia. Korzenie i podziemne pędy mniszka zrywa się albo wczesną wiosną (zanim pojawią się liście), albo jesienią. Mlecz najlepiej wyjmować z ziemi scyzorykiem z kawałkiem korzenia; wtedy lepiej się przechowuje.

Jak zbierać?

– najsilniejsze właściwości lecznicze mają zioła dziko rosnące, zebrane na gruncie dość suchym, niezbyt żyznym, ale dobrze nasłonecznionym
– pamiętajmy, żeby zbierać zioła z terenów czystych, z dala od traktów komunikacyjnych, szlaków kolejowych i dużych zakładów przemysłowych
– najlepiej zbierać zioła w godzinach porannych, od momentu kiedy opadnie już rosa, do godz. 10 –11
– podczas długotrwałej suszy należy powstrzymać się od zbioru, gdyż wiatr nanosi na rośliny kurz i bród
– kwiaty mają najwięcej właściwości leczniczych, jeśli zebrane zostaną tuż po rozwinięciu się
– liście mają najwięcej substancji odżywczych przed zakwitnięciem albo w początkach kwitnięcia rośliny. Trzeba zwracać uwagę na to, czy są całe, zdrowe, zielone i wolne od kurzu

Lecznicze działanie mniszka:

– odtruwające, oczyszczające i odchudzające
– pobudza apetyt, łagodzi trawienie i dolegliwości wynikające z przejedzenia, m.in. uczucie przesytu, wzdęcia
– pobudza wytwarzanie żółci i jej przemieszczanie do dwunastnicy (przeciwdziała zastojowi żółci w pęcherzyku)
– działa moczopędnie (zapobiega powstawaniu złogów w nerkach w postaci piasku i kamieni)
– bywa skuteczny w stanach rekonwalescencji po wirusowym zapaleniu wątroby, po zabiegach w obrębie dróg żółciowych, a także w zagrożeniu kamicą żółciową i jej początkach
– świeży sok mleczny jest niezastąpiony w usuwaniu brodawek, kurzajek i kłykciu
– korzystnie wpływa na tkankę łączną (poprawia ukrwienie)
– dział kojąco przy zaburzeniach miesiączkowania i zapaleniu przydatków
– łagodzi bóle kończyn podczas kuracji głodówkowych

Skąd nazwa?
wyjaśnia Barbara Pelczar, z Instytutu „Biomat” w Katowicach:
Nazwa „mniszek” pochodzi stąd, że kiedy kwiat ziela przekwitnie i zamienia się w biały puch, wystarczy lekko dmuchnąć, a na zwieńczeniu łodygi pozostaje łysa główka otoczona zeschniętymi listkami, przypominająca ogoloną głowę mnicha. Wiosną uwielbiają w ten sposób zabawiać się na łące nasze pociechy. W ludowych powiedzeniach „stałość” białej, puchowej kuli dowcipnie przyrównywano do męskiej wierności; stąd inne nazwy mniszka – męska stałość i dmuchawiec. Pospolicie mniszek zwie się także mleczem – bo, kiedy go zerwiemy, z łodygi cieknie biały sok, niby mleko i podróżnikiem – bo nasionka daleko podróżują z wiatrem na swoich miniaturowych spadochronach. Inne, mniej popularne nazwy to: brodawnik mleczowaty, gołębi groch, kaczyniec, lwi ząb, mleczaj, świński pysk, popia główka, śmirgiel wilczy ząb, wole oczy i żabi kwiat.

Zrób to sam, czyli zdrowe kuracje na bazie mniszka:
MIÓD Z KWIATÓW
(poprawia trawienie, wzmacnia organizm, znakomity do słodzenia herbaty przy przeziębieniach)
Potrzebne składniki: 30 dag płatków mniszka, 1 cytryna, 1 pomarańcza, 1-2 goździki, 1 kg cukru. Płatki mniszka ułożyć w słoju i zalać wrzątkiem (1 litr). Zostawić na 3 dni. Odcedzić. Pomarańczę i cytrynę obrać, pokroić, dodać cukier i goździki. Dodać odcedzony płyn z płatków. Gotować na niewielkim ogniu aż zgęstnieje. Rozlać do małych szklanych słoiczków. Szczelnie zamknąć. Miód jest popularny w Czechach i na Słowacji.

SZAFRAN Z KWIATÓW
Płatki mniszka ususzyć, utrzeć na proszek. Doskonały dodatek do ciast zamiast drogiego szafranu!

SYROP KWIATOWY
Płatki ułożyć w słoiku warstwami przesypane cukrem. Ugnieść, by puściły sok. Na wierzch wlać 50 g spirytusu i warstwę cukru ok. 0,5 cm. Odstawić w chłodne miejsce. 2-3 łyżeczki syropu używa się przy nieżycie gardła, kaszlu, w przeziębieniu.

PYSZNE WINKO
0,5 kg płatków zalać syropem: 4 litry wody + 2 kg cukru, dodać drożdże winne. To wszystko przełożyć do naczynia szklanego (słój, gąsior), można dodać soku z kilku cytryn, przyprawy korzenne, melisę. Postawić w ciepłym, ciemnym miejscu na 2-3 tygodnie (aż kwiaty opadną na dno). Zlać do butelek. Przechowywać w chłodnym, ciemnym miejscu. Stosować dwa razy dziennie po małym kieliszku. Dobrze wpływa na trawienie, wątrobę i nerki.

NALEWKA NA PRZEJEDZENIE
Wymyte młode liście bądź całe rośliny przepuszczamy przez maszynkę do mielenia. Kładziemy wszystko na płócienną szmatkę i wyciskamy sok. Do pięciu szklanek soku dodajemy szklankę spirytusu. Rozlewamy do butelek i przechowujemy w lodówce. Pijemy rozpoczynając od jednej łyżeczki dziennie, którą mieszamy z sokiem owocowym lub kompotem. Po 10 dniach zwiększamy ilość do 4 łyżeczek, by zakończyć kurację na 1 łyżce stołowej soku, wypijanego 3 razy dziennie — aż do wyczerpania mikstury.

ODWAR Z KORZENIA
(na lepsze trawienie)
Najpierw korzeń trzeba dokładnie skruszyć. Następnie dwie stołowe łyżki korzenia zalewamy 2 szklankami gorącej wody i odstawiamy na godzinę do napęcznienia. Następnie podgrzewamy napój do wrzenia i gotujemy 3-5 minut. Odstawiamy na 10 minut, by drobiny korzenia opadły i przecedzamy. Pijemy 1 do 2/3 szklanki 3 razy dziennie godzinę przed jedzeniem.

SAŁATKA NA ZIMNO I A’LA SZPINAK
Przyrządza się ją tak samo jak sałatkę zieloną, doprawiając sosem winegret. Na początek najlepiej dodawać liści mniszka do mieszanki innych sałat ogrodowych. Dobrze smakują w ich towarzystwie soczewica, ciecierzyca i fasola, a także ser pleśniowy.
Liście mniszka można też przyrządzać na ciepło – jak szpinak, dodając m.in. czosnek i ser feta.

Ważne!
1. Przed przyrządzaniem specyfików na bazie płatków mniszka, trzeba rozsypać świeżo zebrane kwiaty na białym papierze i tak zostawić na kilka godzin – aby wyszły z ziół drobne, czarne robaczki.
2. Liście mniszka zawierają sporo goryczki. Aby się jej pozbyć, np. przy robieniu sałatek, trzeba zalać zioła na pół godziny słoną wodą.
3. Spożywając mikstury z ziół, nie wolno przekraczać zalecanych dawek. Bezpieczniej nawet zacząć od mniejszych niż te podane w przepisie i obserwować, jak zareaguje na nie nasz organizm.

Mniszek dla urody
(dla osób z kłopotami trądzikowymi i łojotokiem)

MASECZKA Z LIŚCI
Drobno posiekane młode liście rośliny zalać małą ilością wody. Doprowadzić do wrzenia. Ostudzić. Papką pokryć twarz na 15 minut. Maseczkę dobrze jest wzbogacić rumiankiem.

NAPAR Z SUSZU Z LIŚCI
Młode liście mniszka zalać wodą i gotować przez pół godziny. Odcedzić. 1-2 łyżki napoju wypijać 3 razy dziennie (przy zmianach skórnych).