Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Arcydzięgiel litwor. Co to za roślina, jak ją uprawiać w ogrodzie i jak wykorzystać dzięgiel w kuchni, ziołolecznictwie i kosmetyce

Katarzyna Laszczak
Katarzyna Laszczak
Arcydzięgiel litwor ma kuliste kwiatostany, złożone z drobnych, zielonkawych kwiatów, które rozwijają się już od maja.
Arcydzięgiel litwor ma kuliste kwiatostany, złożone z drobnych, zielonkawych kwiatów, które rozwijają się już od maja. MabelAmber (pixabay.com)
Arcydzięgiel litwor jest ładną i okazałą rośliną o wielu pożytecznych właściwościach. Przydaje się w kuchni, ale także pomaga pozbyć się różnych dolegliwości, można go również stosować do pielęgnacji ciała. W dodatku można go uprawiać w ogrodzie – podpowiadamy, jak to zrobić.

Arcydzięgiel litwor rośnie dziko m.in. w Polsce. Ta roślina od wieków była uważana za panaceum, czyli niemal cudowne lekarstwo na wszystko. Obecnie również docenia się właściwości lecznicze arcydzięgla (choć w bardziej ograniczonym zakresie). Ale warto zwrócić uwagę także na inne jego zalety oraz urodę tej rośliny i posadzić ją w ogrodzie.

Spis treści

Arcydzięgiel, czyli ziele od archanioła

Arcydzięgiel litwor jest znany pod kilkoma nazwami – również jako dzięgiel, anielskie ziele, a także angelika lub anżelika. Botaniczna nazwa Angelica archangelica również nawiązuje do anioła, a nawet archanioła, i to w dodatku aż trzech. Różne wersje legend o arcydzięglu wiążą go z archaniołem Michałem, ale też Rafałem i Gabrielem. Roślina miała być m.in. anielskim darem, stosowanym jako lek podczas zarazy dżumy.

Polecamy też:

Jak wygląda arcydzięgiel litwor

Arcydzięgiel litwor jest okazałą rośliną. Może dorastać do 2,5 m wysokości, a jego duże liście rozkładają się na boki, co sprawia, że może mieć około 2 m średnicy. Tworzy grubą łodygę, często o ciemnym, niemal fioletowym zabarwieniu. Z niej, na długich ogonkach, wyrastają pierzaste liście, złożone z kilku mniejszych, jajowatych listków. Można je porównać budową do liścia selera lub olbrzymiego podagrycznika – te rośliny należą do tej samej rodziny roślin selerowatych. Na szczytach pędów w maju rozwijają się kwiaty, zebrane w kuliste, baldachowate kwiatostany. Latem powstają z nich owoce w postaci dużych rozłupek.

Arcydzięgiel rośnie m.in. w górach (na zdjęciu roślina z Doliny Pięciu Stawów), ale też w dolinach rzek, strumieni itp. Wyróżnia się dwie odmiany - typową
Arcydzięgiel rośnie m.in. w górach (na zdjęciu roślina z Doliny Pięciu Stawów), ale też w dolinach rzek, strumieni itp. Wyróżnia się dwie odmiany - typową i nadbrzeżną.

licencjaJerzy Opioła (wikimedia.commons CC BBY-SA 3.0)

Arcydzięgiel a barszcz

Arcydzięgiel bywa mylony z barszczem, w szczególności barszczem Sosnowskiego i innymi gatunkami kaukaskimi. Te rośliny są inwazyjne i groźne – mogą dotkliwie poparzyć, i to na odległość. Należą do tej samej rodziny, co arcydzięgiel, stąd podobieństwa w budowie. Jednak jest kilka cech, po których można je odróżnić. To przede wszystkim:

  • kształt kwiatostanów – kulisty u arcydzięgla, parasolowaty u barszczy kaukaskich,
  • kolor kwiatów – u arcydzięgla mają zielonkawe zabarwienie, u barszczy są białe.

Poza tym występują różnice w budowie liści i łodygi, a także ich ubarwieniu.

Jak uprawiać arcydzięgiel litwor w ogrodzie

Arcydzięgiel może być efektowną ozdobą ogrodu, jednak trzeba mu zapewnić odpowiednie warunki. Pamiętajmy, że to duża roślina, więc musi mieć sporo miejsca. Arcydzięgiel najlepiej będzie rósł w zacisznym i lekko ocienionym miejscu. Koniecznie musi mieć żyzną, próchniczą ziemię, która powinna być lekko wilgotna. Dzięgiel dobrze się czuje w pobliżu oczek wodnych, nad strumieniami itp. (w naturze również chętnie rośnie w pobliżu wody). Warto go regularnie zasilać, stosując nawozy naturalne, takie jak kompost czy humus. To szczególnie ważne, jeśli chcemy go wykorzystać do celów spożywczych lub leczniczych.

Czytaj także:

Jak rozmnożyć i kiedy siać arcydzięgiel

Arcydzięgiel można rozmnożyć z nasion, jednak, choć nie jest to skomplikowane, koniecznie trzeba pamiętać o trzech rzeczach:

  • nasiona szybko tracą zdolność kiełkowania,
  • wymagają przechłodzenia (stratyfikacji),
  • lubią dostęp światła.

Dlatego nasiona arcydzięgla najlepiej posiać późnym latem lub jesienią, a także umieścić je bardzo płytko w podłożu (wystarczy je lekko posypać ziemią. Arcydzięgiel można też rozmnożyć przez podział kępy – robi się to późną wiosną lub w sierpniu.

Czy arcydzięgiel jest wieloletni i odporny na mróz

Arcydzięgiel jest rośliną dwuletnią, co oznacza, że zakwita w drugim roku życia. Jednak w ogrodzie będzie rósł przez kilka lat. Na zimę jego naziemne części zamierają, jednak nie musimy się obawiać, że roślina przemarznie. Arcydzięgiel jest w pełni odporny na mróz i rośnie nawet dużo dalej na północ.

Jak wykorzystać arcydzięgiel w ogrodzie

Arcydzięgiel może być zarówno ozdobą rabaty kwiatowej, jak i warzywnika. Ponieważ ma mocną, „architektoniczną” budowę, pięknie wygląda także jako soliter. Warto go sadzić na brzegach stawów, oczek wodnych i w tym podobnych miejscach. Jednak walory estetyczne są tylko jedną z zalet arcydzięgla. Tę roślinę warto wykorzystać na różne sposoby.

Właściwości lecznicze arcydzięgla

W ziołolecznictwie wykorzystuje się wszystkie części rośliny, jednak surowcem zielarskim jest przede wszystkim suszony korzeń arcydzięgla. Można go pozyskać z rośliny uprawianej w ogrodzie (wykopuje się go wczesną jesienią, z roślin wysianych w poprzednim sezonie), jednak takie rośliny mogą mieć różną zawartość substancji czynnych. Alternatywą są standaryzowane preparaty, dostępne w aptekach. Można także kupić gotowy susz. Najczęściej stosuje się go jako napar lub odwar.

Polecamy:

Arcydzięgiel ma zróżnicowane i szerokie działanie. Pomaga m.in. przy zaburzeniach trawienia, bólach brzucha i żołądka, działa moczopędnie. Ale ma także działanie wykrztuśne, pomaga w leczeniu kaszlu i przeziębienia. Zwalcza bakterie, pierwotniaki, roztocza i niektóre chorobotwórcze grzyby. Wspomaga układ nerwowy, działa przeciwlękowo, a nawet przeciwdepresyjnie. Jest także pomocny w leczeniu chorób skóry. Stosowany zewnętrznie w postaci np. olejku działa korzystnie na stawy (w przypadku reumatyzmu, artretyzmu czy urazów), a także mięśnie, niweluje też nerwobóle.

Uwaga: arcydzięgiel zwiększa wrażliwość skóry na słońce - powoduje fotouczulenia - więc nie wolno stosować go w większych ilościach latem. Nie jest też wskazany dla kobiet w ciąży oraz karmiących. Sprawdźmy też dokładnie zalecane dawkowanie, bo nadmiar arcydzięgla może powodować m.in. nudności i bóle głowy.

Liście arcydzięgla, podobnie jak inne części rośliny, mają bardzo przyjemny zapach. Jest on wykorzystywany nawet w przemyśle perfumeryjnym.
Liście arcydzięgla, podobnie jak inne części rośliny, mają bardzo przyjemny zapach. Jest on wykorzystywany nawet w przemyśle perfumeryjnym. Katarzyna Laszczak

Arcydzięgiel w kuchni - co i jak wykorzystać

Arcydzięgiel ma przyjemny smak i zapach. Od dawna był wykorzystywany jako jarzyna oraz ciekawy dodatek do potraw. Można jeść młode wierzchołki roślin po obgotowaniu, choć zdecydowanie lepiej sprawdzą się jako dodatek do potraw, np. omletów. Młode liście można też dodawać do przetworów z kwaśnych owoców, bo pozwalają ograniczyć ilość dodawanego cukru.
Kiedyś popularnym i eleganckim dodatkiem do ciast i deserów były kandyzowane (czyli odpowiednio smażone w cukrze) ogonki liści arcydzięgla. To właśnie one były najczęściej nazywane angeliką lub anżeliką. Mają one piękny, jasnozielony kolor, przyjemny smak i aromat.
Różne części arcydzięgla były (i są) wykorzystywane w produkcji nalewek, likierów i innych alkoholi (np. ginu, benedyktynki, wermutu, francuskiego likieru Chartreuse, czeskiej Becherovki, a także rodzimej dzięgielówki, zwanej też litworówką).

Arcydzięgiel w kosmetyce i przemyśle perfumeryjnym

Arcydzięgiel jest także wykorzystywany do produkcji niektórych kosmetyków, np. szamponów przeciwłupieżowych i do włosów przetłuszczających się. Wspomaga cebulki włosowe i działa korzystnie na skórę, także głowy. Łagodzi również trądzik, a napar z liści dodany do kąpieli działa kojąco na skórę (oraz nerwy).
Trzeba także wspomnieć o charakterystycznym i przyjemnym zapachu arcydzięgla. Jest on nieco korzenny, czasem opisywany jako połączenie piżma z jałowcem, ale też ze słodszą nutą lukrecji. Wykorzystuje się go w wielu perfumach.

Inne wykorzystanie arcydzięgla

Zapach rośliny można też wykorzystać w domu, np. dodając wysuszone liście do mieszanek zapachowych. Płócienny woreczek z nimi warto mieć również w samochodzie, ponieważ aromat arcydzięgle łagodzi chorobę lokomocyjną i odświeża powietrze. To znakomita alternatywa dla różnych sztucznych "choinek zapachowych".

Arcydzięgiel to roślina chroniona

Choć arcydzięgiel rośnie w Polsce, nie można go dowolnie zrywać, ani wykopywać itd. Od 2014 roku jest pod częściową ochroną (wcześniej był pod całkowitą), co oznacza, że na jego zbiór potrzebne jest pozwolenie! Natomiast oczywiście można korzystać z roślin z własnej uprawy.

Źródła:
7 rad, jak odróżnić arcydzięgiel litwor od barszczu Sosnowskiego [dostęp 06.10.2021]
Angelica archangelica - L. in: Plants for Future [dostęp 06.10.2021]
Bremness, L., Wielka księga ziół, Warszawa 1991
Korzeń arcydzięgla – Radix Archangelicae w praktycznej fitoterapii [dostęp 06.10.2021]

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Krokusy w Tatrach. W tym roku bardzo szybko

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera

Materiał oryginalny: Arcydzięgiel litwor. Co to za roślina, jak ją uprawiać w ogrodzie i jak wykorzystać dzięgiel w kuchni, ziołolecznictwie i kosmetyce - RegioDom.pl

Wróć na naszemiasto.pl Nasze Miasto