Gdański Festiwal Poezji. Poeta współczucia

Z Małgorzatą Czermińską, profesorem literatury Uniwersytetu Gdańskiego rozmawia Barbara Madajczyk-Krasowska

- Niektórzy krytycy literatury odsyłali poezję Zbigniewa Herberta do lamusa, tymczasem kilka lat po śmierci jego poezja przeżywa swoisty renesans. Na czym polega fenomen Herberta?
- Nie było nigdy wyraźnego trendu odsyłania Herberta do lamusa. Natomiast występowały przewartościowania jego twórczości. W różnych czasach szukano w niej różnych odpowiedzi. I je znajdowano. W stanie wojennym, w czasach napięć politycznych szukano w nim wzoru postawy wytrwania, wierności sobie w trudnych czasach nacisków, presji i niebezpieczeństw.
- Ale w czasach demokracji mówiono, że Herbert się zdezaktualizował.
- Nie. Może to jest tak, że inaczej odbierali Herberta czytelnicy, którzy nigdy go nie opuścili. Kiedy okazało się, że Herbert już nie jest im potrzebny jako nauczyciel w okresie burz politycznych, to wtedy znajdowali u niego problematykę egzystencjalną. Zagadnienia uniwersalne, w których nie wyczerpuje się sprawa, jak zachować się dzisiaj w Polsce, tylko co człowiek powinien zrobić w obliczu śmierci, czy wierność w przyjaźni, na czym polega trwałość kultury, jej ciągłość, tożsamość europejska. Te problemy okazały się ważniejsze, a odsunęły się trochę konteksty polityczne.
- Czy jedną z tajemnic popularności Herberta nie jest to, że - jak to ujął krytyk Jerzy Kwiatkowski - jest on "poetą współczucia", a skrzywdzeni to jego "uprzywilejowani podopieczni"?
- Na pewno tak. Sądzę, że Herbert podziela tę postawę z niektórymi pisarzami tego samego pokolenia. Na przykład to jest bardzo ważny rys w twórczości Jana Józefa Szczepańskiego, który mówił zawsze, że jego interesuje to, co jest w człowieku słabością i tacy ludzie, którym jest trudno, którzy są jakoś łamani przez los. I u Herberta też jest ten rys, niezależnie od osobistych przekonań, taki rys chrześcijański, kiedy dostrzega się ubogich, bosych, głodnych, a nie tych, którzy triumfują, którzy są wspaniali.
- Ale to przecież podstawowa powinność twórcy.
- Różnie to jest pojmowane. Są przecież pisarze, których fascynuje potęga, wielcy, wspaniali herosi, których oni chcą stawiać jako wzór. Herberta interesowali tacy, którym jest trudno.
- I to od zawsze. Stawał po stronie pokonanego i cierpiącego Marsjasza przeciw Apollinowi, po stronie pokonanych akowców, czy więźniów politycznych w stanie wojennym.
- Ale to nie tylko kwestia wyborów politycznych, to sprawa pewnej wizji człowieka, wyboru wartości. To znaczy: nie należy się upajać gestami potęgi, bo za nimi często stoi naga przemoc. Nie ulegać pozorom. Tak rozumiem jego filozofię.
- Za co pani profesor ceni Herberta?
- Za to, że pisze wspaniałą poezję.
- Pisał.
- Ta pomyłka jest znacząca, dlatego że wielcy poeci oprócz tego, że są gdzieś zakorzenieni w historii, to oni żyją w takim wiecznym teraz. W sztuce zmieniają się gusty, ale sztuka trwa w wiecznym teraz i Herbert też do niej należy. A to, że są okresy, kiedy cieszy się większą czy mniejszą popularnością, nie ma znaczenia. Popularnością nie mierzy się wartości ani poezji, ani sztuki.
Gdański Festiwal Poezji im. Zbigniewa Herberta
22 listopada (wtorek)
Uniwersytet Gdański, Wydział Filologiczno-Historyczny
godz. 9.00 - 10.15
- dr Marcin Kaleciński (UG): "Malarstwo trecenta i quattrocenta odczytane przez Zbigniewa Herberta" (o esejach z tomu Barbarzyńca w ogrodzie)
godz. 10.30 - 11.45
- dr Danuta Zasławska (UG): "Mit Grecji w twórczości Herberta" (o esejach z tomu Labirynt nad morzem)
godz. 12.00
- Otwarcie wystawy biograficznej: Zbigniew Herbert 1924-1998
DRUGA SESJA (ćwiczenia z poetyki i interpretacji)
godz. 14.00 - 15.15
- dr Tomasz Tomasik (WSP Słupsk): "Spotkanie z Wielką Matką. O jednym wierszu Zbigniewa Herberta i Wisławy Szymborskiej"
godz. 15.30 - 16.30
- dr Dariusz Sikorski (WSP Słupsk): "Etos sztuki w kontekście eseju ,Hamlet na granicy milczenia" i listów do H. Elzenberga"
godz. 18.00 - 19.30 - wieczór poetycki - spotkanie z Julianem Kornhauserem i Tadeuszem Dąbrowskim prowadzi Marek Adamiec
KIERMASZ KSIĄŻEK (także 23.11) Zbigniewa Herberta, Tomasa Tranströmera, Tadeusza Dąbrowskiego, Krzysztofa Karaska, Juliana Kornhausera i Ryszarda Krynickiego organizowany jest przez Księgarnię Literka
23 listopada (środa)
Uniwersytet Gdański, Wydział Filologiczno-Historyczny
Pierwsza sesja (literatura a sztuka)
godz. 9.00 - 10.15
- dr hab. Marek Adamiec (UG): "Co widziałem - perspektywa oglądu świata w twórczości Herberta"
Zbigniew Herbert w dokumencie TVP
godz. 10.30 - 12.30 (cykl filmów dokumentalnych)
- "Ogród barbarzyńcy" (śladami esejów Herberta), reż. Piotr Załuski
Druga sesja (historia sztuki)
godz. 14.00 - 15.15
- dr Marta Smolińska-Byczuk (UMK): "Malarze holenderscy w oczach Herberta" (o esejach ze zbioru "Martwa natura z wędzidłem")
Tomas Transtrümer w dokumencie TVP
Godz. 15.30 - 16.00
- "Przedmowa do ciszy" (o T. Tranströmerze, reż. Bożena Garrus-Hockuba)
godz. 16.00 - 16.45
- "Portret z komentarzem. Tomas Tranströmer" reż. Joanna Cichocka-Gula
godz. 18.00 - 19.30. spotkanie z Ryszardem Krynickim i Krzysztofem Karaskiem prowadzi Marek Adamiec
26 listopada (sobota)
Ratusz Głównomiejski, godz. 18.00
Spotkanie z Tomasem Tranströmerem, najwybitniejszym poetą szwedzkim
Gospodarz spotkania: prezydent Miasta Gdańska, Piotr Adamowicz
Prowadzenie: Magdalena Wasilewska-Chmura - tłumaczka poety
Wiersze czyta: Mariusz Benoit
Promocja wyboru wierszy Tomasa Tranströmera "Posłuchany horyzont"