Gdański Żuraw, czyli najstarszy zachowany dźwig portowy w Europie

Żuraw to gotycka budowla z połowy XV stulecia. Zbudowano ją nad Motławą w formie bramy obronnej. Składa się z dwóch wysokich ceglanych baszt. Między nimi znajduje się brama i drewniane urządzenie dźwigowe, mające schodkową konstrukcję, zwieńczoną dwuspadowym dachem. Samo urządzenie dźwigowe złożone jest z dwóch par kół deptakowych z bębnami do nawijania lin, które napędzali chodzący wewnątrz ludzie.

Żuraw, podnoszący ciężary o masie do 4 ton na wysokość 11 metrów, służył przede wszystkim jako urządzenie do załadunku towarów i balastu na statki oraz do stawiania na nich masztów.

W średniowieczu był największym urządzeniem dźwigowym w Europie. Pełnił rolę nie tylko portowego dźwigu przeładunkowego, ale i bramy miejskiej oraz budowli obronnej. Mechanizmy do teraz są czynne, ale nie podniosą tak wielkiego ciężaru jak kiedyś.

Dzisiejszy murowano-drewniany obiekt różni się od pierwszego, całkowicie drewnianego dźwigu portowego. Wiemy, że drewniany dźwig spłonął w 1442 roku. Szybko jednak wzniesiono nowy. Żuraw był własnością miasta, administrował nim mistrz dźwigowy. Ostatni zmarł w 1858 r., a w basztach zadomowili się lokatorzy. Otwarto tu m.in. wytwórnię pantofli i zakład fryzjerski.

Na przełomie XVIII i XIX w. utracił znaczenie jako dźwig portowy i był wykorzystywany przede wszystkim do stawiania masztów na statkach wiślanych. 100 lat później znalazł jeszcze jedno zastosowanie: służył do wynurzania ruf statków z napędem mechanicznym, by umożliwić ich naprawę.

Przywrócić świetność

W czasie działań wojennych w 1945 roku drewniana konstrukcja doszczętnie spłonęła, a baszty częściowo legły w gruzach, ale na początku lat 60. Żuraw został odbudowany. Z pietyzmem odtworzono drewnianą konstrukcję dźwigową z mechanizmem wyciągowym, złożonym z dwóch par wielkich drewnianych kół z bębnami linowymi.

W 1962 r. Żuraw został przekazany ówczesnemu Centralnemu Muzeum Morskiemu - dziś nosi ono nazwę Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku.

Obecnie trwa remont Żurawia, będzie w nim nowa wystawa stała. Muzeum wybrało już wykonawcę - to firma Deko-Bau z Lubina, znana z pełnych rozmachu scenografii teatralno-operowych oraz z realizacji wielu cenionych ekspozycji muzealnych.

Podczas oficjalnego podpisania umowy zaprezentowany został wyjątkowy obiekt archeologiczny, odkryty podczas renowacji Żurawia. Ten szczególny zabytek to kamień wodny, inaczej kamień wysokiej wody, który został odsłonięty podczas prac w części podziemnej przy zachodniej elewacji Żurawia. O jego funkcji, czyli wskazywaniu najwyższego poziomu wody w rzece podczas powodzi, świadczą wyryte inskrypcje. Na kamieniu widnieje data 1651, co oznacza, że dotyczy on powodzi właśnie z tego roku. Kamień pierwotnie mógł być wbudowany we wschodni mur Żurawia, graniczący z Motławą. Jego przeniesienie i osadzenie po zachodniej stronie budynku prawdopodobnie nastąpiło podczas późniejszych prac przy regulacji rzeki i przebudowie nabrzeża.

Nowa wystawa, której narracja przeniesie zwiedzających do XVII-wiecznego portowego Gdańska, będzie rozmieszczona na kilku poziomach w obu basztach Żurawia oraz w części dźwigowej. Przewodnikiem po wystawie będzie historyczna postać gdańskiego kupca i armatora Hansa Krossa. Poprowadzi nas szlakiem niebezpiecznego świata żeglugi handlowej, pokaże transakcje kupieckie, życie i funkcjonowanie dawnego gdańskiego portu, przedstawi historię gdańskiej stoczni . Poznamy życie gdańskich mieszczan, będzie też portowa tawerna. Wystawa będzie miała nowoczesną formę, a zobaczymy ją na wiosnę 2024 roku, w wyremontowanym Żurawiu.

ZOBACZ TEŻ: Tyle zdjęć Gdańska sprzed lat! Rozpoznajesz wszystkie te miejsca? Czarno-biała podróż w czasie. Tak zmieniło się miasto!