Gdańskie rocznice: 552. rocznica przywileju honorowego

Czytaj też:cykl artkułów o gdańskich rocznicach

Rozpoznawalny przez wszystkich bez trudu znak o niezwykłej czytelności, składający się z dwóch białych krzyży i korony ponad nimi, to herb Gdańska. Znak ujmowany był w setki sposobów, różne kształty miewały krzyże, różny korona, ale specyficzny układ tych trzech symboli tworzy logotyp, który towarzyszy nam o kilkuset lat.

Herb Gdańska

Dużo napisano o historii gdańskiego herbu. Nie obyło się przy tym, rzecz jasna bez sporów między znawcami, którzy, zależnie od przyjmowanych kryteriów, różnie widzą historię miejskiego znaku. Niektórzy upierają się, że najstarszym herbem Gdańska była koga, czy też po prostu statek z gwiazdą przy maszcie. Owszem, taki znak pojawia się na najstarszych pieczęciach Gdańska, ale do herbu mu jeszcze daleko. Herbem jest bowiem dopiero znak posiadający co najmniej dwie cechy: znak herbowy i kolory.

W tym, heraldycznym ujęciu, pierwszym gdańskim herbem jest pojawiający się w okresie panowania krzyżackiego herb w postaci dwóch srebrnych, równoramiennych krzyży na czerwonym polu. Symbolika owych równoramiennych krzyży nie została do dzisiaj ostatecznie wyjaśniona. Upatrywanie w nich nawiązania do herbu zakonu krzyżackiego jest mocno naciągane. Mniej naciągane, aczkolwiek również dyskusyjne jest upatrywanie w krzyżach znaku w postaci równoramiennego krzyża, jaki umieszczany był niejednokrotnie na szczycie najwyższego masztu statków.

Jakakolwiek jednak byłaby geneza tego herbu, pod nim właśnie gdański oddział walczył w bitwie pod Grunwaldem, i to niestety po stronie przegranej. Z nim wszedł też Gdańsk w okres zmiany suwerena 40 lat później.

Ulepszenie herbu

Dlaczego król zdecydował się na modyfikację gdańskiego herbu? Oddajmy głos jemu samemu:

Czynimy wiadomym i oznajmiamy, zawartością niniejszego pisma, wszystkim i każdemu, obecnym i przyszłym, że (...) zważając także na znaczące dobre imię chwalebnie wymienionego naszego miasta Gdańska, przez które ono przed innymi naszymi miastami się wysuwa, (...) postanowiliśmy dla chwały naszej, naszego królestwa polskiego i naszego miasta Gdańska sławy i ozdoby, ze szczególnej królewskiej łaski i miłosierdzia tegoż miasta Gdańska herb odnowić i ulepszyć, a więc by wymienieni burmistrzowie, rajcy, ławnicy i cała gmina naszego miasta Gdańska od teraz złotą koronę w górnej części swej tarczy mieli na wieczne czasy.

Tak Kazimierz IV uzasadnił swój gest, któremu po setkach lat przypisuje się rozmaite znaczenia. W zależności od punktu widzenia, który, jak wiadomo zależy głównie od punktu siedzenia, autorzy zajmujący się tą kwestią twierdzą różnie go interpretują. Jedni twierdzą, że dodanie królewskiej korony do gdańskie herbu oznaczało przyłączenie Gdańska do Polski. Inni, że w ten sposób król wyrażał swój osobisty patronat nad miastem, które miało odtąd mieć w monarchii Jagiellonów szczególną pozycję.

Rozważania te, o, w pewnym sensie, podstawowym znaczeniu, pozostawię dzisiaj bez komentarza, bowiem nie to jest przedmiotem dzisiejszego rocznicowego wspomnienia. Ważną rzeczą jest to, że w ten sposób powstał znak, którego używamy do dziś i którego nie były w stanie zmienić wszystkie następujące później wydarzenia historyczne, zmiany królów, przynależności państwowej, ustrojów i gustów.

(tłumaczenie fragmentu "przywileju honorowego": A.Masłowski i R.Kowald)