Kontrowersyjny pomnik stanął w bazylice Mariackiej w Gdańsku (LIST OTWARTY)

- Jako praktykujący katolik, psychologicznie i emocjonalnie popieram ideę upamiętnienia ofiar katastrofy spod Smoleńska, ale nie w takiej formie. To okrutne estetycznie dzieło - mówi Friedrich.
Na uroczystość poświęcenia pomnika arcybiskup zapraszał wiernych podczas czwartkowej mszy świętej w bazylice. Zresztą na swojej stronie internetowej kuria informowała o uroczystości, jeszcze zanim konserwator wyraził zgodę na jego postawienie.

- Arcybiskup nie konsultował tego pomysłu, a postawił wszystkich przed faktem dokonanym - dodaje Friedrich. - A przecież władza biskupia nie dotyczy kwestii estetycznych. Bazylika nie jest dobrem wyłącznie Kościoła czy nawet tylko katolików. Jest dobrem kultury.

Tymczasem wczoraj działalność zainaugurowała nowa strona internetowa - Inicjatywa "Wolność od Kiczu" (prowadzony przez historyków sztuki i członków gdańskiego oddziału Stowarzyszenie Historyków Sztuki), która jest formą społecznego sprzeciwu wobec decyzji o wystawieniu pomnika. Inicjatorzy zachęcają do poparcia listu otwartego do arcybiskupa.

- Zwracamy się do Ekscelencji z uprzejmą prośbą o zaniechanie tej idei - piszą w liście. - Nie kwestionujemy głębokiej, społecznej potrzeby upamiętnienia ofiar tej katastrofy. Nie możemy natomiast wyrazić zgody na formę plastyczną.

Wcześniej zarząd Oddziału Gdańskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki wystąpił z wnioskiem do konserwatora o cofnięcie zgody na postawienie pomnika w tej formie.

Tego, że pomnik nie należy do udanych, nie ukrywa też sam konserwator. - Pod względem formy artystycznej pomnik daleki jest od spełnienia oczekiwań konserwatorskich, ale jest tak usytuowany, że nie przyniesie rażących szkód, a przynajmniej znacznie mniejsze niż szkody społeczne, z którymi mielibyśmy do czynienia, gdyby pomnik nie stanął - zapewnia Marcin Tymiński, rzecznik Mariana Kwapińskiego, wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Konserwator tłumaczy, że taka sytuacja nie miałaby miejsca, gdyby zarządca tej największej gotyckiej świątyni w Europie miał opracowany program konserwatorski (określa, co może stanąć w danym zabytku i w jakiej formie, a co nie). - Gdyby bazylika posiadała program konserwatorski, pomnik w tej formie by tu nie stanął - dodaje Tymiński.

Autorem projektu pomnika i jego wykonawcą jest Andrzej Renes, rzeźbiarz, którego twórczość arcybiskup Głódź miał dobrze poznać i polubić jako biskup ordynariusz warszawsko-praski. Renes przez jednych uznawany za wybitnego rzeźbiarza, przez innych za "kiczownika", stworzył monument o ponad 6-metrowej konstrukcji "wachlarza" z granitowych płyt, z wyłaniającą się odlaną z brązu figurą Chrystusa Zmartwychwstałego. Na płytach wyryto nazwiska wszystkich ofiar katastrofy prezydenckiego TU-154 spod Smoleńska. Na epitafium widnieje też napis "Media vita in morte sumus", czyli "Śmierć pośrodku życia". Znajdzie się tu także urna z ziemią z miejsca katastrofy i fragment rozbitego samolotu. Epitafium stanęło w kaplicy św. Doroty, tuż obok sarkofagu, w którym spoczął Maciej Płażyński.

W środę podczas jego montażu ks. infułat Stanisław Bogdanowicz, proboszcz bazyliki, zachwycał się, że pomnik to "dzieło piękne i dynamiczne". - Ten pomnik jest mało kontrowersyjny - uważa ks. Bogdanowicz. - Dzieła, które pojawiały się w bazylice, zawsze były kontestowane. Madonna Gdańska krytykowana była za to, że za bardzo przypomina mieszczańską dziewczynę.

W Bazylice Mariackiej stanie pomnik ofiar katastrofy smoleńskiej?

*******
LIST OTWARTY

Ekscelencjo,

Zaskoczeni i w najwyższym stopniu zaniepokojeni decyzją Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków o wystawieniu w transepcie Bazyliki Mariackiej w Gdańsku monumentalnego pomnika-epitafium Ofiar Katastrofy Smoleńskiej zwracamy się do Ekscelencji z uprzejmą prośbą o zaniechanie tej idei. Decyzja ta, z dnia 4 listopada 2010 roku, podjęta z inspiracji Ekscelencji i poparta przez Pasterza Parafii, narusza niekwestionowaną dotąd zasadę, że wszelkie decyzje dotyczące aranżacji samej architektury, jak i ekspozycji wnętrza tej wyjątkowej świątyni determinować musi klasa artystyczna jej dotychczasowego wyposażenia. Decyzje te obligują gospodarzy tego wspaniałego zespołu sztuki sakralnej do największej rozwagi i delikatności we wszelkich działaniach. Nie kwestionujemy głębokiej społecznej potrzeby upamiętnienia Ofiar tej katastrofy. Nie możemy natomiast wyrazić zgody na formę plastyczną i wielką skalę, w jakich owa idea komemoracji ma być zmaterializowana i wyeksponowana. Wystawienie proponowanego pomnika-epitafium w zabytkowym wnętrzu Bazyliki Mariackiej to działanie w najwyższym stopniu destrukcyjne, nie tylko wobec tego wybitnej klasy obiektu sztuki sakralnej. W świadomości wielu tutejszych środowisk, skupiających ludzi dążących do poprawy jakości naszego życia duchowego, kulturalnego i społecznego, zaproponowana forma jest także destrukcyjna dla zamierzonego celu, jakim jest godne utrwalenie pamięci o zmarłych Ofiarach. Wyrażamy ogromną nadzieję, że Ekscelencja zechce podzielić naszą opinię i w miejsce pomnika giganta zaproponuje prostą i w pięknym kamieniu wykutą tablicę inskrypcyjną.

dr Jacek Bielak, dr Jacek Friedrich, dr Marcin Kaleciński, dr Zygmunt Kalinowski, Hubert Bilewicz, Instytut Historii Sztuki UG, Gdańsk; dr hab. Małgorzata Omilanowska, IHS UG/ Instytut Sztuki PAN, Warszawa; Krystyna Jackowska BG PAN, Gdańsk; prof. dr hab. Jan Ciechowicz, członek Komitetu Nauk o Sztuce PAN, Kierownik Zakładu Dramatu i Teatru i Filmu UG, Gdańsk; dr Bogna Jakubowska, historyk sztuki, Gdańsk; Wojciech Jakubowski, artysta, Gdańsk; prof. dr hab. Edmund Kizik, Instytut Historii UG/Instytut Historii PAN; prof. dr hab. med. Janina Suchorzewska, dr Marek Olejniczak, Zakład Etyki, Gdański Uniwersytet Medyczny; dr hab. inż. arch. Aleksander Piwek, Politechnika Gdańska; dr hab. Marek Zgórniak, IHS UJ, Kraków; dr Wojciech Marcinkowski i Sabina Frankowicz, Muzeum Narodowe w Krakowie; Anna Baranowa, przewodnicząca Sekcji Sztuki Nowoczesnej, Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków; Kinga Sozańska, Barbara Łepkowska, Katarzyna Wydra, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Kraków; Bożena Adamska, Barbara Czechowska Anna Jezierska, Izabela Żak, SHS, Wrocław; Jolanta Sozańska, Muzeum Narodowe we Wrocławiu; Teresa Dudek-Bojarek, Kinga Kawczak, SHS, Katowice; dr hab. Jan Kurzawa, Politechnika Poznańska; dr Zofia Kurzawa, SHS, Poznań; prof. dr hab. Maria Poprzęcka, IHS Uniwersytetu Warszawskiego; dr Szymon Piotr Kubiak, dr Rafał Makała, Muzeum Narodowe w Szczecinie; dr Jarosław Skrycki, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych, Uniwersytet Szczeciński; Janusz Nekanda-Trepka, architekt, urbanista, Biuro Planowania Przestrzennego Miasta w Szczecinie; prof. dr hab. Adam Labuda, Instytut Historii Sztuki UAM w Poznaniu/Humboldt-Universität w Berlinie; Jacek Maj, historyk sztuki, Humboldt-Universität w Berlinie, dr Anna Myślińska, Muzeum Narodowe w Kielcach