Książka o trójmiejskiej alternatywie lat 80.

Wspomnianym przedsięwzięciem NCK w Warszawie jest opracowanie i wydanie monumentalnej księgi "Artyści Wariaci Anarchiści", dokumentującej niezależne inicjatywy artystyczne i polityczne z okresu schyłku PRL, czyli z lat 1985-1989. Książka skupia się na środowisku trójmiejskim, choć nie unika epizodów związanych z innymi miastami. Stało się tak z przyczyn obiektywnych - właśnie nad Bałtykiem w tym okresie panował największy ferment artystyczny, intelektualny i polityczny, a także z powodów subiektywnych - wszyscy autorzy tej przebogato ilustrowanej pracy są gdańszczanami.

Panowie podzielili się pracą, pisząc o sprawach, które były im w późnych latach 80. najbliższe. Tak więc Końjo zajął się przedsięwzięciami interdysplinarnej formacji Totart, Janiszewski niezależną muzyką rockową, a Skiba działalnością podziemia anarchistycznego, ze szczególnym uwzględnieniem Pomarańczowej Alternatywy, której był członkiem jako student Uniwersytetu Łódzkiego.

Totart i Pomarańczowa Alternatywa przeszły do historii polskiej kultury, ale nie stały się pokoleniowymi świętościami pokroju Piwnicy pod Baranami, STS, Bim-Bomu czy nawet Salonu Niezależnych. Nie mają żadnych bezpośrednich kontynuacji instytucjonalnych, byłych uczestników łączą obecnie więzy czysto towarzyskie. Kluczem do tej sytuacji jest, jak sądzę, kwestia wolności - alternatywa późnego PRL stworzyła wyspę wolnej twórczości, zachowań i poglądów w równej odległości od sklerotycznego reżimu i opozycji narodowo-katolickiej, skupionej wokół NSZZ Solidarność i Kościoła. Po upadku realnego socjalizmu nie mieli już o co walczyć i zajęli się własnymi karierami, często przebiegającymi dwutorowo - i alternatywnie, i komercyjnie, zgodnie z duchem czasów.