Od północy w Schengen. Na lotniskach po staremu do marca, w portach - jedynie kontrola bezpieczeństwa

Od dziś Polska jest już w strefie Schengen. Będziemy bez problemów przekraczać granice państw Unii Europejskiej. Ale co to w praktyce oznacza dla zwykłego Kowalskiego? Jakie najważniejsze zmiany spowoduje włączenie Polski do tego układu granicznego?

Skończyło się czekanie w kolejkach przy granicach. Osoby podróżujące samochodami mogą granice Polski z państwami należącymi do strefy przekraczać bez zatrzymywania się do kontroli. Przystąpienie do układu powinno też przyczynić się do zwiększenia naszego bezpieczeństwa, gdyż przestępców będzie można ścigać na całym obszarze Unii dzięki wspólnej wymianie informacji. Odpowiedzialne za bezpieczeństwo służby sprzymierzonych państw będą ze sobą współpracować i korzystać z Systemu Informacyjnego Schengen (SIS).

- Co stanie się z przejściami granicznymi między państwami strefy Schengen po przystąpieniu Polski do tej strefy?

- Będą nadal istnieć. W szczególnych sytuacjach: w razie niepokojów społecznych, epidemii, zagrożenia zamachami terrorystycznymi lub wybrykami chuligańskimi w czasie wielkich imprez sportowych, kontrole mogą być czasowo przywrócone na niektórych przejściach.

- Czy otwarcie naszych granic z Niemcami, Czechami, Słowacją i Litwą będzie oznaczało brak jakiejkolwiek kontroli paszportów i dowodów osobistych?

- Nie. Polska Straż Graniczna, chociaż nie będzie prowadziła odprawy osób przekraczających nasze granice z tymi państwami, będzie dokonywała doraźnych kontroli na terenie kraju. Podobna kontrola może nas spotkać we wszystkich krajach strefy Schengen. W Polsce i pozostałych państwach strefy służby sprawdzające legalność pobytu cudzoziemców, zwalczające nielegalną imigrację, kontrolujące transport i ruch drogowy, a także chroniące przed przestępczością szlaki komunikacyjne o znaczeniu międzynarodowym, mają prawo wylegitymować każdą osobę.
Również służby celne, tak jak dotychczas, będą miały prawo przeprowadzać kontrole na terenie kraju, nawet daleko od granicy.

-Jaki dokument trzeba mieć przy sobie w razie kontroli straży granicznej?

- Trzeba mieć dokument tożsamości upoważniający do pobytu na terenie państw UE, czyli ważny paszport albo dowód osobisty. Od 1 stycznia nie będą honorowane stare, książeczkowe dowody osobiste, a jedynie dowody plastikowe. Nie wynika to wprost z postanowień traktatu z Schengen, lecz z tego, że z końcem 2007 r. mija w Polsce termin wymiany dowodów osobistych na nowe. Co prawda w kraju stare dowody będą uznawane za ważne jeszcze przez trzy miesiące, ale to przedłużenie terminu nie dotyczy państw UE i strefy Schengen.

- Czy będzie można podróżować z dziećmi, które nie mają paszportu lub dowodu osobistego?

- Dziecko - tak jak obecnie - przekraczając granicę Polski, będzie musiało mieć paszport lub dowód osobisty. Teraz dokument można wyrobić nawet niemowlęciu, pod warunkiem że wyrażą na to zgodę oboje rodzice lub opiekunowie prawni. Dokument taki całkowicie wystarcza, aby dziecko mogło przekroczyć granicę, zarówno samodzielnie, jak i pod opieką osoby dorosłej, nawet jeśli nie jest spokrewniona z dzieckiem. W paszportach starego typu istnieje rubryka pozwalająca na wpisanie dzieci znajdujących się pod opieką podróżnego. Wpisu może dokonać jedynie pracownik urzędu wojewódzkiego. Taki wpis umożliwia dziecku przekroczenie granicy tylko pod opieką posiadacza paszportu.
PAMIĘTAJ! Nikt nie może podróżować bez dokumentów potwierdzających tożsamość i obywatelstwo. Zniesienie kontroli na przejściach nie oznacza zniesienia granic państwa.

- Czy do przekroczenia granicy wystarczy prawo jazdy?

- Prawo jazdy nie upoważnia do swobodnego podróżowania w strefie. Konieczny jest paszport, albo dowód osobisty. Zniesienie kontroli granicznej spowoduje, że osoby podróżujące bez ważnego paszportu lub dowodu osobistego raczej nie zostaną zatrzymane na granicy i nikt nie zakaże im dalszej podróży. Mogą jednak zostać poddane kontroli na terenie dowolnego państwa strefy i w razie braku ważnego dokumentu tożsamości - ukarane.

- Jak będzie wyglądała odprawa na lotniskach? Czy do państw strefy Schengen też odlecimy bez kontroli paszportowej już w styczniu?

- Nie. Ze względu na specyfikę pracy portów lotniczych kontrole na granicach powietrznych zostaną zniesione dopiero pod koniec marca 2008 r.

- Jak zmienią się zasady kontroli celnej i paszportowej na lotniskach i w portach morskich?

- Porty morskie i lotnicze są traktowane jako granica zewnętrzna państw strefy Schengen, a więc kontrola graniczna będzie tam przeprowadzana na dotychczasowych zasadach. Jednak regularne połączenia morskie i lotnicze z państwami strefy Schengen będą wyłączone z kontroli granicznej. Zachowana zostanie jedynie kontrola pod kątem bezpieczeństwa, której będą poddawani również podróżni udający się do państw strefy Schengen. Na polskich lotniskach, podobnie jak na innych lotniskach państw strefy, będzie trzeba okazać dokument tożsamości.

-Jak będzie wyglądała kontrola graniczna w autobusach i pociągach międzynarodowych?

- Nie będzie takich kontroli na granicach. Nie oznacza to jednak, że pasażerowie autobusu lub pociągu nie mogą zostać skontrolowani przez funkcjonariuszy uprawnionych służb któregokolwiek państwa strefy Schengen, niekoniecznie na granicy.

-Czy będzie można przekraczać granicę w dowolnym miejscu, na przykład w lesie, w górach czy wpław rzeką?

- Tak. Będzie to korzystne na przykład dla turystów w polskich górach czy dla grzybiarzy na zachodzie kraju. Zgodnie z art. 2 ust. 1 Konwencji Wykonawczej do Układu z Schengen "granice wewnętrzne mogą być przekraczane w każdym miejscu, bez poddawania przekraczających je osób jakiejkolwiek kontroli".

- Na granicy zostaną zaniechane kontrole osób, a co z towarami transportowanymi przez tiry?

- Nie będzie kontroli tirów na przejściach granicznych, ale należy się liczyć z możliwością kontroli towarów w strefie przygranicznej lub w głębi kraju.

- Jakie dokumenty musi mieć kierowca podróżujący autem po państwach strefy Schengen?

- Takie same, jak kierowca podróżujący po Polsce, a więc prawo jazdy, dowód rejestracyjny pojazdu oraz aktualny dowód obowiązkowego ubezpieczenia OC. Ponadto, jak każdy obywatel opuszczający Polskę, powinien mieć paszport lub dowód osobisty.

- Czy potrzebna jest Zielona Karta?

- Nie. Ubezpieczenie samochodowe zawarte w Polsce chroni teraz kierowcę w całej Unii Europejskiej.

-Czy można wyjechać z Polski do innych państw strefy Schengen samochodem mającym stare (czarne) tablice rejestracyjne?

- Tak, pod warunkiem że z tyłu umieścimy znaczek PL.

-Czy można przekroczyć granicę państwową wewnątrz strefy samochodem na próbnych tablicach rejestracyjnych?

- Tak, ale w okresie ważności tych tablic i dokumentów samochodu.

- Co zrobić w przypadku utraty dokumentu tożsamości w którymś z państw strefy?

- Należy wówczas jak najszybciej zawiadomić policję i polski konsulat, który wystawi paszport tymczasowy lub zaświadczenie o utracie dowodu tożsamości. Po powrocie do kraju trzeba niezwłocznie wystąpić z wnioskiem o nowy dokument.
Przed podróżą najlepiej zrób kserokopię dowodu tożsamości. W przypadku jego utraty ułatwi i przyspieszy to wyrobienie dowodu tymczasowego. Lepsze będzie wykorzystanie nowoczesnych technologii - zeskanuj więc swoje dokumenty i wyślij sam sobie te pliki na konto poczty elektronicznej, z której korzystasz tylko przez przeglądarkę internetową. Jeśli odbierasz pocztę na swój komputer, to wysłany mejl wróci i zostanie na twardym dysku. Natomiast gdy zachowasz kopie dokumentów na zewnętrznym serwerze pocztowym, będziesz je mógł sobie wydrukować w dowolnym czasie i miejscu na świecie, np. w najbliższej kawiarence internetowej.

- Jakie warunki musi spełnić obywatel państwa spoza strefy Schengen, aby mógł dostać się na terytorium Polski?

- Powinien mieć ważny dokument podróży i wizę. By ją otrzymać, musi uzasadnić cel podróży i warunki planowanego pobytu, posiadać pieniądze potrzebne na utrzymanie albo udowodnić, że jest w stanie je zdobyć, nie znajdować się na liście osób, którym odmówiono zgody na wjazd, nie być uznanym za osobę mogącą naruszyć porządek publiczny, bezpieczeństwo lub stosunki międzynarodowe.

- Czy w państwach schengeńskich pozostają wizy narodowe?

- Tak. Długoterminowe wizy narodowe, wydawane np. na czas wykonywania pracy, upoważniają do swobodnego podróżowania w danym kraju i do co najwyżej pięciodniowego tranzytu przez terytorium innych krajów strefy.
Niestety w urzędach centralnych (MSZ i MSWiA) nie są ustalone ścisłe kryteria co do trybu przyznawania takich wiz. Jak podano w departamencie konsularnym MSZ, decyzję będzie podejmował konsul. Departament nie wyklucza, że np. zagraniczni studenci, którzy rozpoczną w 2008 r. naukę na polskich uczelniach, dostaną właśnie narodowe wizy długoterminowe, przez co nie będą mogli pojechać sobie na wycieczkę np. do Hiszpanii bez dodatkowej wizy. Nie dotyczy to jednak studentów, którzy już posiadają polskie karty pobytu.

- Czy obywatele państw spoza strefy, mający prawo pobytu w Polsce, będą mogli swobodnie podróżować do innych państw tej strefy?

- Tak. Jeżeli cudzoziemiec posiada zezwolenie na zamieszkanie w Polsce na czas oznaczony, zezwolenie na osiedlenie się, zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE, zgodę na pobyt tolerowany lub status uchodźcy i jeżeli spełnia warunki wymagane do uzyskania krótkoterminowej wizy jednolitej, to ma prawo podróżować po państwach strefy Schengen przez okres nieprzekraczający trzech miesięcy w ciągu półrocza.

- Jakie towary i w jakich ilościach będzie wolno przywozić do Polski i wywozić za granicę?

- Nasze granice celne z Niemcami, Czechami, Słowacją i Litwą zniknęły już 1 maja 2004 r., z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Od tego dnia zostały zniesione limity ilości zakupionych i przewożonych towarów, ale tylko pod warunkiem, że będą służyły do użytku osobistego i nie będą odsprzedawane. Handel i odstępowanie towarów zagrożone są konfiskatą tych artykułów i pojazdu, którym były przewożone. Niektóre towary obłożone podatkiem akcyzowym mogą być przywożone do Polski z państw UE w ograniczonych ilościach. Można zatem przywieźć do 800 sztuk papierosów albo do 200 sztuk cygar, albo do 400 sztuk cygaretek, albo do 1 kg tytoniu, ponadto do 10 litrów spirytusu, do 90 litrów wina (w tym najwyżej 60 litrów wina musującego), do 20 litrów wina o zwiększonej zawartości alkoholu (takiego jak cherry czy porto) i do 110 litrów piwa. Przekroczenie tych limitów powoduje obowiązek zapłaty akcyzy.

-Dotąd obywatele polscy, którzy wywozili z kraju więcej niż 10 tys. euro lub równowartość tej kwoty, mieli obowiązek zgłosić to na granicy. Czy ten obowiązek zniknie?

- Na wewnętrznych granicach Unii Europejskiej nie będzie posterunków ani Służby Celnej, ani Straży Granicznej. To oznacza, że obowiązek ten będzie egzekwowany wyłącznie na granicach zewnętrznych. Osoby podróżujące wewnątrz strefy Schengen nie muszą nikomu zgłaszać faktu przewożenia przez granice wewnętrzne gotówki, niezależnie od kwoty.

- Czy nadal będziemy mieli prawo do bezwizowego tranzytu przez Białoruś i Rosję?

- Nie. Już wypowiedziano umowę o bezwizowym tranzycie. Od nowego roku będziemy potrzebować wiz tranzytowych przez Białoruś i najprawdopodobniej przez Rosję.

* Zawarte 14 czerwca 1985 r. w Schengen w Luksemburgu porozumienie zwane układem z Schengen znosi kontrolę osób na granicach między państwami Unii Europejskiej, a przy tym wzmacnia współpracę w zakresie bezpieczeństwa i polityki azylowej. Początkowo porozu-mienie podpisały kraje Unii Gospodarczej Beneluksu, Francji i RFN. Od 1986 r. na granicach między tymi krajami obowiązywała tylko kontrola wzrokowa przejeżdżających pojazdów, które przed granicą musiały zmniejszać prędkość. W 1995 r. całkowicie zniesiono kontrolę.

* Swoboda przemieszczania się osób w strefie Schengen dotyczy nie tylko obywateli państw tej strefy, ale wszystkich osób przekraczających wewnętrzne granice strefy, niezależnie od ich obywatelstwa i narodowości.