Bazylika, katedra, czy kościół?

Jeśli ktoś przyjrzy się nazwom gdańskich kościołów, może popaść w pewną konfuzję. Otóż w samym centrum Gdańska stoi kościół, który raz nazywany jest "Mariackim", innym razem pisze się o nim jako o "Kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny", czasem jako o "konkatedrze Archidiecezji Gdańskiej", a jakby tego było mało jeszcze o "Bazylice Mariackiej". Ta ostatnia nazwa jest tym bardziej dziwna, że każdy, kto otarł się choćby o teorię architektury, wie, że kościół bazylikowy to taki, który ma środkową nawę wyższą od bocznych. Natomiast w Kościele Mariackim, jakby nie mierzyć - wszystkie trzy są równe. Zdarza się również słyszeć określenie Kościoła Mariackiego jako "katedry".

Halowy czy bazylikowy?

Zdarzyło się raz nawet, że ktoś zwrócił uwagę autorom artykułów w Akademii Rzygaczy, żeby nie pisali o "Bazylice Mariackiej", bowiem jest to... kościół halowy. I co gorsza ten ktoś miał rację, z tym, że nie całkowitą. Owszem, kościół, którego wszystkie nawy są równej wysokości jest kościołem halowym, ale ta reguła sprawdza się jedynie w architektonicznej klasyfikacji kościołów.

Drugą, zupełnie niezależną klasyfikacją jest ranga kościoła w hierarchii świątyń katolickich. Niestety określenia używane przez obie klasyfikacje bywają myląco podobne. βασιλικα

Jeden kościół, a nazw mrowie

Spróbujmy rozszyfrować poszczególne nazwy naszego największego kościoła. Powstał wraz z miastem na prawie Chełmińskim, chociaż istnieje możliwość, że i przedtem stał w tym miejscu kościół pod tym samym wezwaniem. Zbudowano go jako kościół parafialny miasta, które z czasem miało się stać Głównym. W przeszłości nazywano go różnie: Kirche unserer Lieben Frau (Kościół naszej Kochanej Pani) - stąd dzisiejsza ulica Mariacka nazywała się Frauengasse, a nie Mariengasse, Kirche zu St. Marien (Kościół u św. Marii), Pfarrkirche zu St. Marien (Fara u św. Marii), a nawet Ober-Pfarrkirche zu St. Marien (Nadfara u św. Marii). Z czasem przyjęła się jednak uproszczona nazwa Marienkirche, którą wzorując się na Krakowie, spolszczono sprawnie na Kościół Mariacki.

W nazewnictwie kościoła reformacja nie dokonała zmian. Pozostawiono mu historyczne wezwanie, podobnie jak wszystkim innym kościołom, które przejmowali protestanci. I właśnie fakt jego przejęcia przez protestantów i pozostawania w ich rękach aż do 1945 r. sprawił, że ten największy kościół Gdańska i szeroko zakreślonej okolicy, nie został katedrą. Kiedy w latach 20. tworzono diecezję Gdańską na jej siedzibę wybrano kościół oddalony od centrum miasta – dawny kościół cystersów w Oliwie. Nie jest zatem Kościół Mariacki katedrą, nazwa ta, pojawiająca się w ustach niezorientowanych turystów, a nawet w podpisach do wydawanych po wojnie pocztówek ("Katedra Morska"), jest całkowitym nieporozumieniem, aczkolwiek nie zupełnie.

Był zatem kościół kościołem parafialnym, lub nadparafialnym aż do lat 60. XX w. 44 lata temu bowiem papież Paweł VI nadał Kościołowi Mariackiemu godność bazyliki mniejszej. Czemu mniejszej - można by spytać, skoro to jeden z największych kościołów na świecie... Otóż tytuł "bazylika mniejsza" jest tytułem honorowym, który przyznawany jest kościołom ze względu na ich szczególną wartość historyczną, zabytkową, albo z innych ważnych względów. I tak Kościół Mariacki zaczęto nazywać "Bazyliką Mariacką".

I cóż nam z tego?

Warto zaznaczyć, że zgodnie z regułami panującymi w kościele katolickim bazylika (w tym mniejsza) ma dość interesującą właściwość. Jest to możliwość uzyskania odpustu i to zupełnego poprzez ich odwiedzenie ("nawiedzenie") w odpowiednich dniach i w odpowiednim stanie ducha. A więc jeśli przybędziemy do Kościoła Mariackiego 29 czerwca (Piotra i Pawła), 2 sierpnia (święto Porcjunkuli) i dodatkowo jeszcze raz w ciągu tego samego roku, będziemy wyspowiadani, będziemy szczerze chcieli się nawrócić, weźmiemy udział we mszy, przyjmując komunię, oraz odmówimy kilka przepisanych modlitw - uzyskamy odpust zupełny.

Na tym jednak nie kończy się historia nazewniczego chaosu wokół Kościoła Mariackiego. W 1987 r. do licznych nazw i funkcji dodano następną: uczyniono kościół konkatedrą. Cóż to oznacza? A to, że w ten sposób gdańska diecezja (obecnie archidiecezja) ma nie jedną, a dwie katedry. A ściślej rzecz ujmując katedrę właściwą i katedrę dodatkową, czyli konkatedrę. Jeśli zatem niczego nie przegapiłem, oficjalna i aktualna nazwa Kościoła Mariackiego brzmi: Bazylika Konkatedralna pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. I to jak na razie wszystko.