Gdański Areopag 2009: Różne oblicza wolności

W sobotę (4 kwietnia), podczas drugiego dnia debaty w Filharmonii Bałtyckiej, tematem rozważań stały się powinności wobec wolności. Rolę autorytetów przyjęli: socjolog Ireneusz Krzemiński, kompozytor Jan A.P. Kaczmarek, ekonomista i poseł do Parlamentu Europejskiego Dariusz Rossati oraz filozof i teolog, dyrektor Europejskiego Centrum Solidarności o. Maciej Zięba OP.

- Wolność jednostki musi być ograniczona do tego stopnia, aby nie sprawiać przykrości innym - tezę Johna Stuarta Milla przywołał, jako wstęp do debaty, Maciej Wierzyński, komentator TVN24, który wraz z ks. Krzysztofem Niedałtowskim współmoderował debatę.

Zobacz też: pierwszy dzień Gdańskiego Areopagu 2009

Wolność z innymi, a nie przeciw innym

Prof. Krzemiński zauważył dużą zmianę postaw wolnościowych w społeczeństwie. Kiedyś, zniewoleni, realizowaliśmy swoje swobody w działaniu. Dziś kontestujemy działanie, stając w opozycji do różnych jego form, często wspólnego. Socjolog podkreślił zaistnienie nowego pojęcia, tj. złego indywidualizmu.

- Nastąpiło zerwanie wolności, która oznacza wolność zawsze z innymi, wobec innych, a nie przeciw innym - powiedział prof. Krzemiński.

Dobrowolnie zniewoleni

Swoimi doświadczeniami życia w Stanach Zjednoczonych dzielił się Jan A.P. Kaczmarek, który przed dwoma dekadami przeniósł się tam na stałe. Opowiadał o żywym dysonansie jaki w kraju przyzwyczajonym do kultywowania osobistej wolności, zrodził się pod wpływem polityki Busha. Podkreślał zmiany, jakie zaszły w zastraszonym społeczeństwie pod wpływem aktu terroru z 11 września.

Według Kaczmarka społeczeństwo dobrowolnie zrezygnowało ze swoich praw i wolności obywatelskich, choć nie rozumiało do końca dlaczego. Podzielił także nadzieje wielu Amerykanów, którzy prezydenturze Obamy wieszczą rolę sanacji sytuacji, zarówno wewnętrznej jak i ogólnoświatowej USA.

Solidarność na wolnym rynku

Pytanie o wzajemne relacje wolnego rynku i solidarności postawiono ekonomiście Dariuszowi Rossatiemu.

- Czy wolny rynek uwalnia od solidarności? Zdawać się może, że to nie przystające do siebie rzeczywistości. Na pierwszy rzut oka nie do końca są do pogodzenia - mówił ekonomista.

W jakim sensie solidarność decyduje o naszym stosunku z innymi?

- Jesteśmy solidarni z rodziną, przyjaciółmi, niekiedy z sąsiadami. Z resztą ludzkości rzadziej, tam przykładamy miarę relacji wolnego rynku. Zależność jest więc odwrotna. Nie ma stosunków rynkowych w rodzinie, z przyjaciółmi - dodał.

Dwie wolności

O pozytywnym i negatywnym obliczu wolności mówił o. Maciej Zięba OP, odpowiadając na pytanie "Co nam zostało z papieskiej nauki o wolności?". Po jednej stronie umieścił on postawę: wolnoć Tomku w swoim domku, która jest realizowana nawet bez naruszania dobra innych. Po drugiej zaś wolność poznania, nawet kosztem błędu.

Na zakończenie dyrektor ECS przywołał słowa Jana Pawła II wypowiedziane do młodzieży podczas II pielgrzymki do Polski 18 czerwca 1983 roku na Jasnej Górze: "Może czasem zazdrościmy Francuzom, Niemcom czy Amerykanom, że ich imię nie jest związane z takim kosztem historii. Że tak łatwo są wolni. Podczas gdy nasza polska wolność tak dużo kosztuje. Nie będę, moi Drodzy, przeprowadzał analizy porównawczej. Powiem tylko że to, co kosztuje, właśnie stanowi wartość. Nie można zaś być prawdziwie wolnym bez rzetelnego i głębokiego stosunku do wartości. Nie pragnijmy takiej Polski, która by nas nic nie kosztowała".

Wolność działania a kryzys

W gronie dyskutantów nie zabrakło też odniesień do kryzysu światowego. Zgodnie zauważono, że kryzys udowodnił, że mechanizmy, które uznawaliśmy za bezbłędne zawiodły, ludzi gubi pazerność, a najwyższą cenę płacą najsłabsi.

- Nie możemy zgodzić się na to, że miliony ludzi stają się zakładnikami systemu bankowego - mówił Jan A.P. Kaczmarek. - Współczesna lichwa jest bardzo dotkliwa - dodał.

Nawet ekonomista Dariusz Rosati przyznał, że to, co się dzieje w ostatnich miesiącach pokazuje, że trzeba przesunąć granicę między wolnym rynkiem a państwem, na rzecz tego drugiego.

Odpowiedzialność

Moderator Maciej Wierzyński stwierdził, że wolność bez indywidualnej odpowiedzialności nie ma sensu.

- Czy nie istnieje obawa, że jest w człowieku tęsknota za uwolnieniem się od odpowiedzialności i przekazanie swojej wolności organowi wyższemu, na przykład państwu? - zapytał.

- To niebezpieczne myślenie, bo prowadzi do wyrzeczenia się części wolności - ostrzegał prof. Krzemiński. - Powrót do chęci kontrolowania przez państwo. Być może działa taki cykl, że raz chcemy wolności, innym razem większej kontroli. Żeby przywołać chociażby komunistyczny raj - argumentował socjolog.

Na zakończenie prof. Krzemiński znów zacytował Arendt i jej tezę, że wolność jest związana z odwagą podjęcia działania. - Kto z nas ma odwagę, żeby zainicjować zlikwidowanie dziur w jezdni wokół bloku? Nie zrobimy wielkiej solidarności, bo to nie ten czas, ale można by w Polsce zrobić tysiąc tysięcznych solidarności w bloku, w szkole, w klubie sportowym... To nie jest niemożliwe - przekonywał o. Maciej Zięba OP.

Niedzielne uroczystości skupiły się na celebrowaniu mszy niedzieli palmowej w kościele św. Jana skupiającym duszpasterstwo środowisk twórczych Trójmiasta. Wykonana została, skomponowana specjalnie na tą okazję przez Maciej Borowicza, Kantata "Ku Wolności". Oprócz kompozytora, który wcielił się także w rolę solisty, wystąpił kwintet smyczkowy, instrumentaliści jazzowi oraz chór Non Serio i przyjaciele.

Następną okazją, by włączyć się w debatę będzie jesień 2009, kiedy to Areopag Gdański pochyli się nad znaczeniem i rolą sprawiedliwości - trzeciej cnoty uwiecznionej na gdańskiej Złotej Bramie.

Raport: Gdański Areopag 2009