"Poznaj swojego patrona" - Ulica Częstochowska

Ulica Częstochowska mieści się w dolnej części Małego Kacka, pomiędzy ul. Łowicką, a Radomską. Patronujące jej miasto położone jest natomiast w województwie Śląskim, około siedemdziesięciu kilometrów od Katowic i stu czterdziestu od Krakowa. Jako jedno z większych polskich miast, plasuje się na 12 miejscu pod względem powierzchni i na 13 miejscu, jeśli chodzi o liczbę mieszkańców – na koniec 2010 r. Częstochowę zamieszkiwało około 238.000 osób (a zatem niewiele mniej niż Gdynię, która na koniec 2010 r. liczyła sobie ponad 247.000 mieszkańców).

Skąd nazwa Częstochowa?

Pierwsze wzmianki o miejscowości Częstochowa pojawiły się w XIII w. w dokumentach biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża opisujących stosunki własnościowe i obowiązki płacenia danin, które w ówczesnych czasach były dosyć skomplikowane. Swój rozwój oraz rolę miasta nieodłącznie związanego z kultem Maryjnym zawdzięcza Częstochowa księciu opolskiemu Władysławowi Opolczykowi, który z jednej strony nadał jej prawa miejskie (około roku 1377), a z drugiej sprowadził z Rusi i umieścił w starym kościele na Jasnej Górze obraz Najświętszej Maryi Panny (Czarnej Madonny) powierzając nad nim pieczę sprowadzonym z Węgier oo. Paulinom (około 1382 r.) Słynący łaskami obraz Matki Bożej stał się z czasem głównym celem pielgrzymek Polaków, co z resztą wydaje się być aktualne także i w dzisiejszych czasach.

Miasto leżące na styku szlaków handlowych prowadzących z Małopolski do Wielkopolski rozwijało się i rosło w siłę, choć wielokrotnie padało ofiarą najazdów i grabieży. Między innymi z powodu coraz częstszych przypadków napadów na miasto i klasztor, jak również ze względów na walory obronne wzgórza jasnogórskiego, na początku XVII w. królowie Polski z dynastii Wazów otoczyli jasnogórski klasztor solidnymi fortyfikacjami włączając go zarazem w system zamków obronnych, ciągnących się wzdłuż Jury Krakowsko-Częstochowskiej, który miał powstrzymywać zagrożenia pojawiające się ze strony ziem Śląskich. Jak się w niedalekiej przyszłości okazało, fakt ten ocalił Jasną Górę przed zniszczeniem i złupieniem przez Szwedów podczas tzw. "potopu szwedzkiego" z lat 1655-1660. W okresie listopad – grudzień 1655 r. Szwedzi bezskutecznie oblegali klasztor broniony przez ukrywających się w nich żołnierzy i różnego rodzaju uciekinierów z obszarów opanowanych przez Szwedów. Zdarzenie to, jak wszyscy dobrze wiemy, bardzo szczegółowo opisał Henryk Sienkiewicz w „Potopie” nadając obronie Jasnej Góry nieomal kluczowe znaczenie w walce z najeźdźcą zza Bałtyku. Obecnie wiadomo, iż zwycięstwo obrońców klasztoru nie było tak wielkim sukcesem i nie miało większego znaczenia dla ówczesnej sytuacji militarnej, jakkolwiek trudno negować symbolikę tego wydarzenia i jego wpływ na morale walczących ze Szwedami Polaków. Potwierdzeniem tego może być fakt, iż król Polski Jan Kazimierz wracając do kraju, aby podjąć walkę z najeźdźcą, 1 kwietnia 1656 r. uznał Matkę Boską Częstochowską za Królową Polski. Dalsze długoletnie walki przyniosły ostatecznie Polakom zwycięstwo, lecz jak się później okazało nie na długo. W swojej historii twierdza jasnogórska była jeszcze wielokrotnie oblegana przez różnorodne wojska napadające na Polskę. Jednymi z ważniejszych epizodów była obrona Jasnej Góry przez konfederatów barskich pod dowództwem Kazimierza Pułaskiego w latach 1770-1772, zakończona kapitulacją wobec oblegających ją wojsk rosyjskich oraz zdobycie klasztoru przez wojska pruskie w roku 1793 r. W wyniku II rozbioru Polski Częstochowa znalazła się w granicach państwa Pruskiego, by po epoce wojen napoleońskich wejść w skład należącego do Imperium Rosyjskiego Królestwa Polskiego.

Rozwój miasta

Wiek XIX był okresem największej prosperity Częstochowy. Rozwój nowych technologii i przemysłu umożliwiało bardzo dobre położenie geograficzne jak również występujące w okolicy bogate złoża rud żelaza, pokłady wapienia oraz czyste i obfite w wodę rzeki. Od listopada 1846 roku Częstochowa posiadała połączenie kolejowe z Warszawą i Wiedniem, co w sposób bezpośredni wpłynęło na jej dalszy rozwój. W drugiej połowie XIX w. Częstochowa była najszybciej się rozwijającym miastem Królestwa Polskiego, będąc znanym ośrodkiem metalurgii (Huta Częstochowa), włókiennictwa oraz przemysłu galanteryjnego. O pozycji miasta świadczy fakt, iż w 1909 r. odbyła się tutaj Wystawa Przemysłowo-Rolnicza, największa przed I wojną światową prezentacja polskiej gospodarki.

W latach budowy II Rzeczpospolitej Częstochowa była ważnym ośrodkiem wspierającym walki prowadzone w celu ustalenia granic rodzącej się Polski. W latach 1920-1921 przyjęła do siebie ukraiński rząd Semena Petlury wraz z tysiącami uchodźców. Ponadto mieszkańcy miasta udzielali silnego wsparcia zarówno finansowego jak i zaopatrzeniowego dla powstańców śląskich.

Okres dwudziestolecia międzywojennego to dla Częstochowy czas zahamowania intensywnego dotychczas rozwoju. W związku ze światowym kryzysem upadały Częstochowskie zakłady przemysłowe, a liczba bezrobotnych wynosiła blisko 25%. Na tym tle wybuchały wielokrotne strajki, które przeradzały się niejednokrotnie w zamieszki (nie obyło się bez ofiar śmiertelnych). Mimo tego w przeddzień wybuchu II wojny światowej Częstochowa z ludnością w liczbie 138.000 plasowała się na 8 miejscu wśród największych miast Polski. Ciekawostką, którą udało mi się odnaleźć jest fakt, że 1934 r. Częstochowa uzyskała kolejowe połączeni z Gdynią.

W trakcie trwania II wojny światowej hitlerowcy wymordowali w większości ludność stanowiącą intelektualną elitę miasta. Tak jak i w wielu innych miastach Polski utworzono w Częstochowie getto, w którym umieszczono około 40.000 Żydów, których następnie w sposób planowy wymordowano. Miasto zostało wyzwolone przez wojska sowieckie w styczniu 1945 r.

Częstochowa po wojnie

W okresie Polski Ludowej nastąpił kolejny rozkwit miasta, głównie za sprawą systematycznego rozwoju przemysłu ciężkiego (budowa kombinatu metalurgicznego w skład którego wchodziła dawna Huta Częstochowa przemianowana na Hutę im Bolesława Bieruta). Rozwój miasta wyrażał się w szybkim powiększaniu jego terenów (włączano do miasta sukcesywnie kolejne pobliskie miejscowości). Powstawały kolejne osiedla mieszkalne, rozwijała się komunikacja miejska, powstawały również nowe uczelnie wyższe. Zmiany ustrojowe wpłynęły na sytuację miasta, choć nie zastopowały jego rozwoju. Obecnie jednym z największych zakładów pozostaje wciąż Huta Częstochowska należąca do ukraińskiego związku przemysłowego Donbas. W związku z działaniami podjętymi na rzecz integracji europejskiej Częstochowa została w 1993 r. nagrodzona Honorową Flagą Rady Europy. Była tym samym pierwszym polskim miastem, któremu przyznano to wyróżnienie (Gdynia otrzymała Honorową Flagę Rady Europy w 1996 r.)

Częstochowa może się pochwalić także innym faktem. Mianowicie była pierwszym miastem na świecie, którego honorowym obywatelem został papież Jan Paweł II, który w trakcie trwania swojego pontyfikatu odwiedzał miasto aż sześciokrotnie – w latach 1979, 1983, 1987, 1991, 1997 i 1999.

Dosyć intrygującym i budzącym wiele kontrowersji wśród mieszkańców i włodarzy miasta jest kwestia obecnej przynależności administracyjnej Częstochowy do województwa Śląskiego. Śledząc losy Częstochowy nie sposób zauważyć, że wyjątkowo często zmieniał się jej administracyjny status. Historycznie Częstochowa była integralną częścią Małopolski – do II rozbioru Polski należała do województwa Krakowskiego. Okres zaborów to czas „przynależenia” do Kalisza. W dwudziestoleciu międzywojennym Częstochowa wchodziła w skład województwa Kieleckiego. W Polsce Ludowej początkowo znalazła się w województwie Kieleckim (lata 1946-1950), by potem (prawdopodobnie w związku z rozwojem hutnictwa i wynikającymi z tego faktu naturalnymi powiązaniami) zostać włączonym do województwa Katowickiego (lata 1950-1975). W związku z reformą administracyjną z 1975 r. Częstochowa stała się stolicą województwa Częstochowskiego. Taki stan trwał do roku 1998, gdy w wyniku najnowszej reformy znów znalazła się w granicach województwa „Katowickiego”, zwanego obecnie Śląskim. Stało się tak przy dużym sprzeciwie władz miasta, które wysuwały propozycję utworzenia wspólnie z Kielcami i Radomiem województwa Staropolskiego. Obecnie wyrazem niepogodzenia się z przynależnością do województwa Śląskiego jest fakt, iż Częstochowa przystąpiła w 2007 r. do Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Małopolski, skupiającego obszary historycznie należące do Małopolski, a w obecnym stanie prawnym pozostawione poza jego granicami.

Na zakończenie kilka słów o częstochowskim sporcie. Można powiedzieć, że Częstochowa sportem stoi, a przynajmniej jeśli chodzi o siatkówkę i żużel. Siatkarski klub AZS Częstochowa to 6 krotny mistrz Polski, który gra w siatkarskiej ekstraklasie nieprzerwanie od 1987 r. Ponadto od sezonu 1989/1990 klub występuje regularnie w rozgrywkach europejskich odnosząc większe lub mniejsze sukcesy. Drugim znanym zespołem z Częstochowy jest Włókniarz Częstochowa. Włókniarz to wielokrotny medalista Polski (m.in. czterokrotny mistrz i trzykrotny wicemistrz drużynowy). Ponadto w Częstochowie grają piłkarze Rakowa Częstochowa. Zespół może mniej znany ale posiadający w swej historii całkiem udane momenty – m.in. finał Pucharu Polski (przegrana z Wisłą Kraków 0:2), 4 sezony w ekstraklasie (w latach 1994-1998). Obecnie piłkarze z Rakowa walczą o mistrzostwo II Ligi Zachodniej, w której gra również gdyński Bałtyk.

Na tym przychodzi mi zakończyć artykuł poświęcony Częstochowie…

Adam Popiołkiewicz

Kliknij w zdjęcie, żeby zobaczyć fotogalerię: